"27 INTIEME SECONDEN": SALMAN RUSHDIE VERTELT OVER AANSLAG OP ZIJN LEVEN IN NIEUW BOEK 'MES'

'Gedachten na een poging tot moord': de ondertitel van Rushdie's nieuwe boek 'Mes' maakt het opzet van het boek meteen duidelijk. De schrijver beschrijft erg gedetailleerd de aanslag op zijn leven op 12 augustus 2022. Rushdie werd vlak voor een lezing in de Amerikaanse staat New York aangevallen door een jongeman met een mes.

De schrijver moest met zware steekwonden in de nek en de buik worden afgevoerd naar het ziekenhuis. Daar heeft hij meer dan twee weken verbleven, gevolgd door een wekenlange revalidatie. Rushdie is sindsdien blind aan een oog en verlamd aan een hand.

Op die periode blikt Rushdie voor de eerste keer uitgebreid terug, in ongeveer 200 bladzijden. "Ik schreef deze memoir uit noodzaak: een manier om controle te krijgen over wat er is gebeurd en om geweld te beantwoorden met kunst", zei hij in aanloop naar de publicatie.

Wie is Salman Rushdie?

Salman Rushdie (76) is een Brits-Indiase schrijver. Hij woont al meer dan 25 jaar in de VS. Hij heeft 14 romans, 4 non-fictieboeken en een verhalenbundel geschreven. Voor 'Middernachtskinderen' heeft Rushdie de Booker Prize gewonnen: de jaarlijkse prijs in het Verenigd Koninkrijk voor de beste literaire roman in het Engels.

Het boek dat het meest met Rushdie geassocieerd wordt, is 'De duivelsverzen'. In 1989 is door de Iraanse religieuze leider Ayatollah Ruhollah Khomeini een fatwa (een religieus decreet) uitgesproken over hem, omwille van dat boek. In zijn geval was het een doodsvonnis, want Rushdie werd beschuldigd van godslastering.

De schrijver heeft daarna 10 jaar lang de klok rond politiebescherming gekregen. Meerdere aanslagen op zijn leven zijn in die periode verijdeld, tot in 2022. 

Veel details

"Het boek is vlot en bijzonder goed geschreven vanuit de ik-persoon", vertelt VRT NWS-journaliste Annelies Beck bij Radio 1. "Dit is het persoonlijke non-fictieboek dat Rushdie nooit heeft willen schrijven. Maar die aanslag was de olifant in de kamer. Hij kon niet aan een ander boek beginnen, voor die gebeurtenis uit zijn systeem was."

'Mes' gaat naast de aanslag ook over het schrijversvak en de schrijver zelf. Het boek bestaat uit twee delen: 'de engel des doods', over de aanval zelf, en 'de engel des levens', over wat er nadien is gebeurd.

"In het verslag over zijn herstel geeft hij zich letterlijk en figuurlijk bloot door veel details te delen. Zo moet hij een tijdlang communiceren met zijn tenen, na het verlies van zijn oog. Het is lang onduidelijk geweest of zijn hersenen beschadigd waren."

"Tijdens de revalidatie mijmert hij over geluk, over wat zijn leven nog waard is en welke rol de liefde voor zijn vrouw Eliza speelt. Hij vraagt zich af hoe belangrijk het schrijverschap nog is na die aanslag en welke plek hij de dader wil geven in zijn verdere leven en werk."

"Hoewel Rushdie met 15 messteken enorm zwaar werd toegetakeld, is hij nog altijd scherpzinnig en welbespraakt. Hij blijft herkenbaar met zijn karakteristieke hoofd, ook al is hij fel vermagerd, draagt hij een bril met een donker glas en hangt de ene kant van zijn gezicht een beetje."

Dader blijft anoniem

Rusdie omschrijft de steekpartij letterlijk als '27 intieme seconden' samen met de dader. "Zo lang heeft het geduurd voor iemand de jongeman van de schrijver af kon trekken. Door de vele bedreigingen in de loop der jaren heeft Rushdie zich vaak voorgesteld hoe iemand hem zou aanvallen op een openbare plek. Het laatste wat zijn rechteroog heeft gezien, was die jongeman, volledig in het zwart gekleed."

Tegelijk kiest Rushdie er bewust voor om de dader nooit bij naam te noemen. De jongeman bleek een geradicaliseerde lone wolf die weinig van Rushdie had gelezen. Hij was 24 jaar op het moment van de feiten en zit in de gevangenis, in afwachting van het proces.

Het fragment uit 'Mes' waarin Salman Rushdie uitlegt dat hij de dader niet bij naam wil noemen:

Ik wil zijn naam niet gebruiken in dit verslag. Mijn Aanvaller, mijn would-be-Assassino, de Achterlijke man die Aannames over mij maakte, die met mij een bijna dodelijke Afspraak had... Ik merkte dat ik hem in gedachten, het zij me misschien vergeven, Asshole noemde. Maar ten behoeve van deze tekst zal ik hem iets welvoeglijker ‘de A.’ noemen. Hoe ik hem in de privacy van mijn huis noem is mijn eigen zaak.

Imaginair gesprek met de dader

Toch gaat Rushdie de dader niet uit de weg. "Op een heel Rushdiaanse manier beschrijft hij een fictief interview in de gevangenis. Hij beeldt zich in dat hij zo de motivatie van de dader wil te achterhalen. Rushdie vraagt zich af of hij die confrontatie ooit wil aangaan, in de rechtszaal bij het proces. Interessant om te lezen hoe zijn visie daarop evolueert in het boek."

"Een beeld dat ook bijblijft, is Rushdie die beschrijft hoe claustrofobisch zijn wereld aanvoelt. Hoe klein alles wordt tijdens een revalidatieproces. Hoe machteloos zijn geliefden zich voelen. Tegelijk benoemt hij dat hij een gepriviligeerd leven leidt, door bijvoorbeeld verplaatsingen met privévliegtuigen te benoemen. Ondanks alles is hij zijn humor niet verloren."

Laatste boek of niet?

Volgens Annelies Beck is 'Mes' een bovengemiddeld memoir. "Het ligt stilistisch in de lijn van zijn eerdere werk, met een mooie opbouw: alles begint en eindigt op de plek van de aanval. Daarnaast legt hij linken met andere schrijvers die ooit zijn aangevallen, zoals Samuel Beckett."

"Dit boek is het relaas van een oudere, gelouterde man die voor het eerst in zijn leven stabiel gelukkig was. Je voelt hoe Rushdie beseft dat het nooit meer zoals vroeger wordt. Het geluk met zijn vrouw Eliza is aan flarden gescheurd. De fysieke schade aan zijn hand en oog zijn zwaar om te dragen. Hij vraagt zich af wat hij nog waard is."

Maar: ondanks alles wordt dit - als het van Rushdie zelf afhangt - niet zijn laatste boek. "Hij geeft de indruk dat hij de kans op een tweede leven voluit wil grijpen. Voor de aanslag was hij al bezig aan een nieuwe roman over een mysterieuze universiteit, met invloeden uit het boek 'Het proces' van Franz Kafka."

'Knife' van Salman Rushdie is wereldwijd verschenen. De Nederlandse vertaling 'Mes' is gepubliceerd bij uitgeverij Pluim.

2024-04-16T16:28:35Z dg43tfdfdgfd